Niet naleven omgangsregeling na scheiding

De afgelopen jaren ben ik bij veel problemen betrokken geweest over de naleving van omgangsregelingen, de geschillen over de uitoefening van het gezamenlijk gezag, het vragen van vervangende toestemming, de verhuisproblematiek en onder toezichtstellingen van kinderen. Het moge duidelijk zijn dat bovenstaande procedures zowel voor kinderen als voor ouders als zeer belastend worden beschouwd. Opmerkelijk is ook de hoeveelheid verschillende instanties die bij de gezinnen betrokken zijn. Lokale teams van gemeenten, Veilig Thuis, SAVE en de Raad voor de Kinderbescherming en nog vele andere instanties komen vaak in beeld als er problemen zijn na de scheiding. De vraag kwam bij mij op wat er voor ouders en kinderen in dit kader verbeterd zou kunnen worden.

Met belangstelling heb ik dan ook het artikel van mijn collega mr. Dr. B.E.S. Chin-A-Fat van 8 augustus 2019 in het Echtscheidingsbulletin gelezen met de titel “Naleving van omgang na scheiding en pijlers onder de brug”. Bij brief van 18 januari 2019 heeft de Minister voor Rechtsbescherming de Tweede Kamer het onderzoeksrapport “Naleving van contact-/omgangsafspraken na scheiding: een rechtsvergelijkend en sociaalwetenschappelijk perspectief” aangeboden. Het onderzoek is uitgevoerd door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (hierna WODC) uitgevoerd door de Vrije Universiteit en de Universiteit Utrecht. Hieronder zet ik de voornaamste onderzoeksresultaten voor u op een rij.

De resultaten uit het juridische onderzoeksdeel

Nagenoeg alle formele afspraken over contact en omgang worden vastgelegd in een ouderschapsplan. Voor samenwonende ouders met gezag is er wel een verplichting om een ouderschapsplan op te stellen maar geen “controle” moment. Van deze groep blijkt de helft wel een ouderschapsplan te hebben, een kwart mondelinge afspraken en 13 % heeft geen afspraken gemaakt.

Het sinds 2009 verplichte ouderschapsplan heeft geen effect op de naleving van de afspraken gehad. De wettelijke regeling houdt geen rekening met de timing van het ouderschapsplan, de mate van conflict tussen de ouders en is niet gericht op vroege diagnostisering en aanpakken van onderliggende conflicten. Sterker nog de vroege timing van het plan kan zelfs leiden tot problemen onder meer omdat praktische zaken niet zijn geregeld en er nog geen acceptatie bij één van de ouders is van de scheiding.

Van de juridische instrumenten om tot naleving van de afspraken te komen kan in de dagelijkse praktijk niet veel worden verwacht qua verbetering van de situatie van de kinderen zelf en vooral van de onderliggende problematiek. Het tegengestelde effect kan optreden in die zin dat dergelijke maatregelen zelfs het vertrouwen tussen de ouders kunnen schaden en schadelijke effecten hebben op het welzijn van het kind, met name voor de toepassing van strafrecht. De uiteindelijke oplossing ligt bij de ouders zelf.

De resultaten uit het sociaal wetenschappelijk onderzoeksdeel

Kinderen functioneren beter en ontwikkelen zich gunstiger wanneer zij na de scheiding een positieve, ondersteunende relatie met beide ouders hebben. Slechte naleving van afspraken over omgang heeft negatieve gevolgen voor de kinderen met name als het gaat om loyaliteitsproblematiek. Uit interviews met de professionals werd als belangrijkste reden genoemd voor het niet naleven van afspraken de nog niet verwerkte scheiding en het proces van rouw en verlies. Het proces van rouw en verlies is een bijzonder lastig proces omdat het vaak gaat over opeengestapelde rouw waar de betrokkenen zich zelf niet bewust van zijn.

De resultaten uit het rechtsvergelijkend onderzoeksdeel

Bij alle onderzochte landen stond het regelen van de gevolgen van de scheiding en de kinderen los van de echtscheidingsprocedure zelf. Er is een regelgeving die geldt voor alle kinderen van wie de ouders uit elkaar gaan dus ongeacht of zij waren getrouwd of ongehuwd samenleefden. In alle onderzochte landen konden de geschillen tussen de ouders over de kinderen niet direct aan de rechter worden voorgelegd en was het maken van afspraken niet verplicht maar werd wel sterk aangemoedigd en gefaciliteerd.

De conclusie

De onderzoeksresultaten bieden concrete aanknopingspunten voor verbetering van scheidingssituaties, die aansluiten bij ontwikkelingen in de praktijk. De brug tussen zorg en recht kan alleen voor verbinding zorgen als de vier pijlers goed zijn, te weten: het bewustzijn van de ouders, het beleid van de overheid, het onderwijs in de zin van een Master Scheidingsspecialist en onderzoek. Voor de wetgever en de beleidsmakers is een essentiële rol weggelegd:

Verbreek de koppeling tussen de echtscheidingsprocedure/ontbinding van een geregistreerd partnerschap en het verplichte ouderschapsplan. Er dient dezelfde wet en regelgeving te komen voor alle ouders.
Werk aan de bewustwording van de dynamiek van het ouderschapsplan en stimuleer de kwaliteit en de wijze van het maken van afspraken de duurzaamheid in plaats van het maken van afspraken op zich.
Zorg voor vroege diagnostiek en totaalregie voor het gezin, bijvoorbeeld door het invoeren van een gezinsvertegenwoordiger die snel en efficiënt kan schakelen tussen het buitengerechtelijke en niet op tegenspraak gerichte veld en de rechterlijke macht
Geef de brug tussen zorg en recht vier bovengenoemde pijlers.

Als u meer wilt weten over het bovenstaande kunt u uiteraard contact opnemen.

Contactpersoon