Staan of recht op zitplaats in trein? Inspanningsverplichting vs resultaatsverplichting

Je koopt een kaartje voor de trein om zodoende van A naar B te komen. Het zal de regelmatige reiziger niet zijn ontgaan: een zitplek vinden is nog niet altijd zo makkelijk. Kun je daar juridisch gezien wat mee? Een man uit Utrecht zocht dat uit en startte een procedure tegen de NS.

De oorzaak

De man hield gedurende een bepaalde periode bij hoe vaak hij geen zitplaats kon vinden op het traject tussen Utrecht CS en Amsterdam Zuid. Van de 24 reizen, paste hij naar zijn zeggen vijf keer niet in de trein. Elf keer vond hij geen zitplaats.

Wat volgt is een procedure waarin wordt uitgezocht of het kopen van een treinkaartje de reiziger het recht op een zitplaats geeft. Ik zal het alvast verklappen: nee. Waarom niet?

De vervoersovereenkomst

De treinreiziger sluit een vervoersovereenkomst met de vervoerder (in dit geval met NS). Tegenover de plicht tot veilig vervoer van de reiziger en zijn/haar bagage door NS, staat de plicht om als reiziger een geldig vervoersbewijs te tonen.

De wettekst spreekt over het vervoeren van personen. Er kan geen recht op een zitplaats uit de wet worden afgeleid. Staand word je immers ook vervoerd van A naar B. NS moet zich in voldoende mate inspannen om het vervoer zo veilig mogelijk te laten plaatsvinden. De rechter heeft in deze kwestie geoordeeld dat NS genoegzaam aannemelijk heeft gemaakt dat zij zich daarvoor in voldoende mate inspant.

Vervolgens wordt er een Verordening van het Europees Parlement bijgehaald. Ook daaruit kan echter niet worden opgemaakt dat er het recht bestaat op een zitplaats. Daar gaat het slechts over het verstrekken van informatie over de beschikbaarheid van zitplaatsen in rook- en niet rokerscoupé’s en bijvoorbeeld in de eerste en tweede klas.

Kan het recht op een zitplaats dan worden afgeleid uit de tussen partijen gesloten overeenkomst zelf? Op het moment dat je als reiziger namelijk een kaartje koopt, sluit je een overeenkomst met NS. De betreffende man uit deze procedure was van mening dat NS de verwachting heeft gewekt dat reizigers recht hebben op een zitplaats. En verwachtingen kunnen ook meespelen bij het interpreteren van de inhoud van een overeenkomst. Die stelling vindt de rechter echter niet voldoende aangetoond. Weliswaar geeft NS aan te streven naar het aanbieden van een zitplaats, maar daaraan kan geen gerechtvaardigd vertrouwen worden ontleend dat er voor reizigers in beginsel altijd een zitplaats beschikbaar is.

NS heeft tevens aangegeven dat het vanuit het oogpunt van maatschappelijk verantwoord ondernemen niet wenselijk is dat er altijd recht op een zitplaats bestaat. Zo verhinderen de lengtes van perrons bijvoorbeeld de inzet van langere treinen. En als iedereen altijd zou moeten kunnen zitten, betekent dat dat een groot aantal reizigers in de spits niet vervoerd kan worden. Ten slotte realiseert NS een zitplaatskans van 94,7% terwijl de norm ziet op 94,3% kans. Ook daar voldoet NS aan.

Juridische duiding

De conclusie van de rechter? Er is geen sprake van een tekortkoming in de nakoming van de verplichtingen van NS tegenover de reiziger. En ook met de tweede grondslag die de reiziger aanvoerde wordt korte metten gemaakt. De keuze van het inzetten van reservemateriaal dat bedoeld was voor het hoofdrailnet voor het HSL-traject, is jegens de man niet onrechtmatig. Die stelling is niet c.q. onvoldoende onderbouwd. Het enkele feit dat de kans op een zitplaats daardoor zou zijn verkleind is in dat verband onvoldoende. Ook geen schadevergoeding op grond van onrechtmatige daad dus.

De man wordt in het ongelijk gesteld en veroordeeld in de kosten van de procedure. En heeft nog steeds geen zitplaats.

Resultaatsverbintenis vs. inspanningsverbintenis

Zoals u heeft kunnen lezen, heeft het feit dat NS zich in voldoende mate inspant om het vervoer van reizigers zo veilig mogelijk te laten verlopen, meegewogen bij het oordeel van de rechter.

Wat is nu het verschil tussen een inspannings- en resultaatsverbintenis? Bij een inspanningsverbintenis spant de wederpartij zich in om zodoende een resultaat te bereiken. Bij een resultaatsverbintenis verplicht de wederpartij zich om het resultaat te bereiken. Het verschil tussen beide verbintenissen is van belang op het moment dat het fout gaat: wat nu als het resultaat niet wordt bereikt? Dan pleegt de wederpartij bij een resultaatsverbintenis wanprestatie en hoeft u enkel te stellen dat het resultaat niet is behaald. Bij een inspanningsverbintenis wordt slechts gekeken wat de wederpartij heeft gedaan om het resultaat te bereiken. U zal dan moeten stellen dat er niet voldoende inspanningen zijn geleverd. En dat is een stuk lastiger aan te tonen.

Let bij het aangaan van overeenkomsten dus altijd op of u een inspannings- of resultaatsverbintenis aangaat. Uiteraard kunnen wij u helpen bij het opstellen van overeenkomsten en algemene voorwaarden, waarbij altijd aandacht wordt besteed aan de formulering van dergelijke artikelen.

Phyllis Besems, advocaat